Người bạn gởi cho tôi mấy bản nhạc phổ theo ý thơ Thôi Hộ. Nghe xong, tôi đọc lại bài thơ. Có bản Hán văn chữ đẹp (bản chữ Hán có chỗ khác với bản được ghi ở dưới). Tôi nghĩ đến khung trời văn học ngày xưa. Đạo ở trong chữ, trong lời.
Khứ niên kim nhật thử môn trung
Nhân diện đào hoa tương ánh hồng
Nhân diện bất tri hà xứ khứ
Đào hoa y cựu tiếu Xuân phong (có chỗ gọi là Đông Phong).
(Đề Đô Thành Nam Trang - Thôi Hộ)
去年今日此門中
人面桃花將映红
人面不知何處去
桃花依舊笑春風
崔護
Cụ Tản Đà (?) dịch:
Cửa đây năm ngoái cũng ngày này,
Má phấn, hoa đào ửng đỏ hây.
Má phấn giờ đâu, đâu vắng tá
Hoa đào còn bỡn gió xuân đây.
Cụ Nguyễn Du dựa vào ý bài nầy để viết hai âu thơ tuyệt tác khi Kim Trọng trở lại tìm Kiều:
Trước sau nào thấy bóng người
Hoa đào năm ngoái còn cười gió Đông...
Có sự tranh luận luận giữa "gió Đông" và "gió Xuân." Tôi vẫn thích "gió Đông". Mùa Xuân nhưng vẫn còn hơi lạnh của gió mùa Đông. Và tôi cũng bắt chước dịch bài thơ trên, một theo thể lục bát và một theo thể thất ngôn, như sau:
Ngày này năm trước cửa nầy
Hoa đào, mặt ngọc tương giao ánh hồng
Bây giờ mặt ngọc vời trông
Hoa đào vẫn với gió Đông cợt đùa.
Ngày này năm trước tựa bên song
Mặt ngọc, hoa đào giao ánh hồng
Mặt ngọc giờ đây tìm đâu thấy
Hoa đào vẫn cợt gió mùa Đông.
Sức hấp dẫn của bài thơ, bên cạnh lời thơ đơn giản chân tình, tình ý còn được gắn liền với khung cảnh gắn bó muôn thuở với con người là thời gian không bao giờ dừng nghỉ của bốn mùa xuân hạ thu đông, và trong cái thời gian không bao giờ dừng nghỉ đó là một không gian và một tình người. Nếu đặt trong khung cảnh nam nữ, thì đó là cái tình có thật của con người, cái “si mê” hiền hòa dễ thương nhất trong vô vàn cái tham, sân, si… giữa thế gian nầy. Nếu đặt vào khung cảnh thời gian, nó gợi lên cái cảm khái về sự vô thường trong cuộc đời, cái cảm khái mà đến một thời điểm nào đó trong cuộc đời, mỗi con người sống chân thật đều cảm nhận. Bên cạnh đó là cái vô tình, thản nhiên của đất trời, của không gian, thời gian. Cái vô tình, vô trước đó là bóng dáng về một niềm hy vọng được dừng lại của con người trong tính chất biến dịch vô thường của mọi sư. Và dường như khi một tâm thức dừng lại thì nó cũng cùng dừng lại với đất trời, không gian và thời gian. Và đó là cái Tâm. Chỉ khi tâm thức dừng lại thì con người mới thấy được cái Tâm, thấy được đất trời, không gian và thời gian…
Đến đây, tôi chợt nhớ đến bài thơ rất “thơ” của Ngài Huyền Quang (?) phái Trúc Lâm:
Nhị bát giai nhân thích tú trì
Tử kinh hoa hạ chuyển hoàng ly
Khả liên vô hạn thương xuân ý
Tận tại đình châm bất ngữ thì.
(Xuân Nhật Tức Sự)
Giai nhân mười sáu ngồi thêu gấm
Dưới lùm hoa tử tiếng oanh rơi
Cảm thông vô hạn thương xuân ý
Ngồi lặng, kim dừng, chắng có lời.
(Ngày Xuân Tức Cảnh - Nguyên Hảo dịch)
Người con gái ngồi thêu trong một khung trời mùa xuân, dưới hoa, trong tiếng chim kêu, một niềm giao cảm nhẹ nhàng bao la nào đó khởi lên, nàng dừng kim chỉ, ngồi lặng và không có một lời để nói. Nàng dừng lại trong đất trời, trong không gian, thời gian hay đất trời, không gian, thời gian dừng lại trong nàng. Cái đó không có lời để nói. Theo Thiền sư Bankei thì cái đó là cái gì?