Mạnh Hà

Trong các lễ hội cổ truyền còn được bảo tồn đến nay, hội thổi cơm thi ở thôn Lương Quy, xã Xuân Nộn, huyện Đông Anh, cách nhau khoảng 25km về phía Bắc có thể nói là độc đáo và hấp dẫn.

Cụ Nguyễn Thế Thỉ 86 tuổi, người cao tuổi nhất thôn Lương Quy kể lại: vào đời Hùng Vương thứ sáu, khi Thánh Gióng trên đường đuổi giặc Ân đi qua thông Lương Quy thì rất đông trai làng theo ông đánh giặc. Để kịp cho các hàng trai của quê hương được ăn uống no nê trước lúc ra trận, các bô lão trong làng đã họp bàn khẩn cấp, chỉ huy mọi người tích cực chuẩn bị nấu cơm để khao quân.

Được quê hương cổ vũ, 50 chàng trai hăng hái lên đường cùng Phù Đổng Thiên Vương đánh giặc. Sau khi chiến thắng trở về, ba trai làng giỏi nhất được triều đình phong tước "Tam vị Đức Đại Vương". Cũng từ đấy hội nấu cơm thi ra đời bảo tồn đến ngày nay. Vào ngày 6 tháng 2 âm lịch hàng năm, nhân dân Xuân Nộn và khách thập phương tổ chức lễ hội cúng tế "Tam vị Đại Vương".

Trước năm 1945, khi đời sống của nhân dân "phong đăng hoa cốc", tức là được mùa, khoảng từ 3 đến 5 năm nhân dân mới tổ chức hội thổi cơm thi. Đến đầu những năm 1990, đời sống nhân dân nơi đây đã có những khởi sắc, hội thổi cơm thi lại được tổ chức trong khoảng thời gian từ 3-5 năm một lần vào ngày 6 tháng 2 âm lịch.

Cuộc thi được tổ chức tại sân đình, có 4 giáp trong làng: Đông, Tây, Nam, Bắc tham dự. Mỗi giáp cử năm chàng trai khoẻ mạnh, xưa thì mặc áo dài đen, đầu đội khăn nhiễu, lưng thắt khăn xanh; ba cô gái mặc áo mớ ba, quần lĩnh, yếm đào, lưng thắt khăn điều. Ngày nay trang phục có đơn giản hơn: nam mặc áo đỏ, đầu quấn khắn đỏ, nữ mặc áo dài trắng, cuộc thi chủ yếu dành cho nam, còn nữ dự thi têm trầu cánh phượng.

Một hồi trổng nổi lên, trên sân đình các chàng trai, cô gái đại diện cho các giáp ra mắt dân làng. Khi có ba hồi trống điểm, những lá cờ hội được các trai làng phất lên, chia làm ba cánh tượng trưng cho ba đạo quân của của ba Đức Đại Vương khi phất cờ đánh giặc Ân. Cờ tung bay phấp phới khi ba vị vinh quy bái tổ. Tiếp đến là biểu diễn múa kiếm thể hiện uy lực của các đạo quân. Khi ba hồi trổng tiếp nổi lên, cuộc thi chính thức bắt đầu: đại diện các giáp chạy lên lấy thẻ. Các thiếu nữ của các giáp lên nhận trầu cau để thi têm trầu cánh phượng, cuộc thi đòi hỏi mỗi người phải có bàn tay khéo léo, kỹ thuật thuần thục để tạo nên những miếng trầu như đôi cánh phượng đang bay.

Khi các thiếu nữ thể hiện tài năng của mình trong cuộc thi bổ cau, têm trầu, thì trai làng các giáp bắt đầu thi chạy lấy nước được dựng trong các nồi đất nhỏ, địa điểm lấy nước cách xa trên 1 km. Khi về đến sân đình, các giáp nhận thóc để giã gạo bằng cối đá. Tiếp đến các chàng trai chuẩn bị thanh giang hoặc thanh nứa cọ xát vào những thanh xoan ngâm nước được phơi khô đè lên rơm (hoặc rác) để tạo ra lửa. Đây là nét độc đáo của hội thổi cơm thi: bằng kỹ thuật điêu luyện, bằng kinh nghiệm để tạo ra lửa nhanh trong thời gian ngắn nhất. Khi đã có lửa, các hàng trai thi bắt gà được ban tổ chức thả ra để làm thịt lễ thánh. Đồng thời các chàng trai lại phải nhanh chóng vo gạo nấu cơm. Nồi nấu cơm được kẹp chặt bằng những thanh tre già, trong tiếng trống rộn ràng, tiếng cổ vũ của người xem, từng giáp một vừa đi vừa thổi cơm vòng quanh sân đình, người cầm bó đuốc, người cầm nồi cơm, người canh chừng cơm sôi, cứ như thế cho đến khi hết thời gian và phần đóm qui định. Sau đó, dùng khăn ướt nắm cơm thành từng nắm. Cơm yêu cầu phải chín, dẻo, thơm .... Mỗi công đoạn của cuộc thi đều được điểm, giáp nào giành thắng lợi chung cuộc sẽ được làng ban thưởng, phần lớn là các phần thưởng tượng trưng.