Khánh Hoà - xứ sở Trầm hương, nổi danh với những phong cảnh nên thơ yên bình, thanh dị hiền hoà. Từ lâu đời, sắc thái tâm linh Phật giáo đã ảnh hưởng đậm nét, tô điểm cho cả vẻ đẹp phong cảnh lẫn cái đẹp nếp sống con người nơi đây. Chùa Long Sơn - một thắng cảnh Phật giáo được xếp vào hạng bậc nhất ở Khánh Hoà không chỉ với nét đẹp danh lam mà còn có ảnh hưởng rất lớn đối với tín ngưỡng Phật giáo cho cả Khánh Hoà xưa và nay.
 
Người dân Nha Trang có câu Ca Dao:
 
Ai về viếng cảnh Khánh Hoà,
Long Sơn nên ghé, Tháp Bà đừng quên,
Kim thân Phật tổ nhớ lên,
Nhìn ông Phật trắng ngồi trên lưng trời.
 
Những ai đã từng đến viếng cảnh Nha Trang rồi thì không thể không lưu luyến danh thắng này. Chùa Long Sơn với Kim Thân Phật Tổ chính là biểu tượng làm nên nét đẹp đặc thù của Thành phố xinh đẹp nên thơ này. Chùa tọa lạc số 20 đường 23 tháng 10, trên triền đồi Trại Thủy, Tp. Nha Trang. Chùa quay về hướng Nam. Phía trước là huyết mạch giao thông chính gồm cả tuyến đường sắt lẫn đường bộ, được xem như là cửa ngõ đi vào trung tâm Thành Phố. Du khách đi từ Nam ra Bắc hay ngược lại, cả đường bộ, đường thuỷ, hay đường hàng không, đều có thể trông thấy Chùa Long Sơn với Kim Thân Phật Tổ ngự uy nghiêm trên lưng đồi.

Cảnh trí chùa thật cao sáng, và thanh đãng. Tuy nằm trong chốn đô hội của phố xá nhưng vẫn toát lên nét ly trần thoát tục, vẫn giữ được vẻ tĩnh mịch của cảnh thiền môn. Chùa mang nét kiến trúc theo kiểu thức Á Đông, tuy không nguy nga kiểu cách, nhưng vẫn thể hiện được những nét đặc trưng vốn có của riêng mình. Với nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc tuy mang nét hiện đại, nhưng ở đó vẫn ẩn hiện nét cổ kính của chùa Việt. Kết hợp hài hòa giữa kiến trúc và cảnh quan thiên nhiên. Chùa do Hòa thượng Thích Ngộ Chí (1856-1935) khai sơn năm 1886. Năm 1936, theo di nguyện của Hoà Thượng, Chùa được hiến cho Hội An Nam Phật học để làm trụ sở chấn hưng Phật giáo Khánh Hòa. Từ đó đến nay Chùa trở thành trụ sở của THPG Khánh Hòa. HT.Thích Chí Tín là vị trụ trì hiện nay.
 
Đứng trên đỉnh đồi Trại Thủy, Du khách có thể chiêm ngưỡng Kim thân Phật Tổ với dáng ngồi uy nghiêm thư thái giữa nền trời xanh mây trắng, với nét mặt từ hoà và nụ cười thanh thoát điểm nhẹ trên môi. Tượng được khởi công năm 1964, hoàn thành năm 1965, với chiều cao từ mặt bằng lên 24m, đế tượng cao 21m, thân tượng cao 14m, đài sen 7m, đường kính đài sen 10m. Chung quanh đế Phật đài là những bức phù điêu đấp nổi chân dung hình 7 vị Thánh tử đạo vì pháp thiêu thân dưới thời Ngô Đình Diệm. Dù đứng chiêm bái nơi đâu trên triền núi, du khách cũng đều cảm nhận như từ Kim Thân Phật tỏa ra đủ đức lành: Bi-Trí-Dũng. Từng nếp y đắp trên Kim Thân sống động như chính Đức Như Lai đang thị hiện. Khi chiều về, ánh thái dương rọi chiếu, tưởng như muôn vàn hào quang rực rỡ đang toả phóng cả một vùng trời huyền diệu. Nhìn toàn cảnh, Long Sơn có địa thế rất đẹp, lại thuận tiện cho khách tham quan. Chùa nằm trên một khu đất cao, thoáng mát, cây cối xanh tươi. Những dãy nhà làm học viện, văn phòng, tịnh thất hợp với ngôi chùa thanh thoát, tạo thành một cấu trúc hoàn chỉnh ẩn bóng dưới những hàng cây Bồ đề cao lớn.

Tôn tượng Bồ tát Thích Quảng Đức trong khuôn viên chùa 

Ngay sau lưng chùa là tượng Phật Thích Ca nhập Niết bàn mới được điêu khắc vào năm 2003. Làm phông cho tượng là một bức tường đá màu trắng pha chút xanh nhạt có hình 36 vị La Hán ngồi hầu, tạo nên một khung cảnh trang nghiêm tĩnh lặng. Cùng với con đường đá dẫn lên Kim Thân Phật Tổ, ngay lưng chừng đồi có một gác chuông với Đại hồng chung nặng 1.500 kg. Tiếng chuông nơi đây ngày hai buổi sớm tối vang ra cả những vùng lân cận của thành phố. Khi mọi hoạt động của con người đã ngừng nghỉ sau một ngày lao động bôn ba với cảnh phong trần - đêm tĩnh mịch với phút giây lắng động, từ nơi đây tiếng chuông vang hưởng ngân xa như giục thức tỉnh lòng người tìm về bến Giác, trút bỏ mọi não phiền triền phược. Ngược lên hướng đồi phía Tây với con đường nhỏ dẫn đến khu Tháp chư vị Tổ sư và những vị cao Tăng có hành trạng gắn bó đất Khánh Hoà. Chính nơi vùng đồi thiêng này, là nơi lí tưởng cho sự nghiệp hành đạo của bao vị cao Tăng, những bậc Thạch trụ đã một thời ươm mầm giải thoát nơi Phật Học viện Trung phần Hải Đức, và mãi toả hương Ưu đàm cho vùng đất nhân hiền tụ khí này. Phủ tàng che mát nghiêm trang cho những toà tháp là những cội cổ thụ phủ bóng hàng trăm năm mang đậm nét Tòng Lâm cổ kính. Bên phải sân chùa là văn phòng Ban Trị Sự tỉnh Hội. Phía ngoài là Trường Trung cấp Phật học Khánh Hoà, và khu nội trú của Tăng Sinh. Và đặc biệt mới đây (Năm 2007), Tỉnh Giáo Hội đã xây dựng khu tượng đài Bồ Tát Quảng Đức bằng đá với bức phong giả sơn thật hùng vĩ bên phía tả cổng Tam Quan. Đây là công trình tưởng niệm nơi quê hương của Bồ Tát cũng như những đóng góp của Bồ Tát cho tỉnh nhà. 

Kim thân Phật Tổ 

Đến chùa Long sơn Du khách không thể bỏ qua một nơi cũng khá lý tưởng, đó là hoa viên Long Sơn Đại Tự bên phải con đường vào chùa. Hoa viên Long Sơn tựa như một đóa sen vươn lên từ hồ nước đọng. Đây chỉ là một hoa viên nhưng gói gọn đủ cả cảnh nước non sơn thuỷ hữu tình thu nhỏ, tựa như một bức tranh thiên nhiên sinh động.
 
Với lịch sử trên 100 năm (1886-2005) kể từ ngày khai sơn, chùa Long Sơn trải nhiều đời trụ trì với nhiều lần trùng tu, nay đã lập nên những kỳ tích lưu truyền cho bao thế hệ mai sau như để nói lên sự bất biến vĩnh hằng của chánh pháp giữa cuộc sống đời thường này. Ngày nay, chùa Long Sơn đã trở thành một ngôi chùa danh tiếng, có phạm vi ảnh hưởng rộng trong đời sống tinh thần nhân dân và Phật tử Khánh Hòa.
 
Tâm Tôn