Ngày xưa, trong một khu rừng xa xôi kia, xuất hiện một con Nai rất lạ. Nai có sừng màu trắng vươn cao như pha lê lóng lánh, da óng ánh như gấm vàng dát ngọc. Nai vừa mạnh mẽ vừa hiền hòa tốt bụng luôn sẵn sàng giúp đỡ mọi loài nên thú vật trong rừng tin cậy nghe theo lời khuyên của Nai. Cuộc sống trong khu rừng ấy nhờ vậy mà ít xảy ra chuyện bất hòa.

Có một sáng mùa thu, rừng vừa qua cơn mưa lớn. Nước sông chảy mạnh. Những dòng suối nhỏ từ lâu vẫn hiền hòa róc rách giữa những triền đá trắng phau, hôm nay mở rộng bờ hung hăng phun nước vào dòng sông cả.

Nai đang đi xuống bờ sông thì nghe tiếng kêu cứu từ xa vọng lại:

- Cứu tôi với.... cứu tôi với... cứu tôi với...

Tiếng kêu mỗi lúc yếu dần. Nai nhìn ra giữa dòng sông hung bạo - Một người đang chới với trên một thanh củi mục, tình thế thì ngặt nghèo lắm, thanh củi và người ấy bị sóng đánh nổi lên chìm xuống, đôi tay người ấy co quắp một cách tuyệt vọng. Chắc sức đã yếu lắm rồi. Tiếng kêu cứu chìm dần trong tiếng dội điên cuồng của sóng nước.

Biết là vô cùng nguy hiểm nhưng không lẽ làm ngơ? Nai lao nhanh xuống dòng nước lũ. Nai vật lộn với sóng dữ, mấy phen tưởng bị sóng đánh chìm nhưng cuối cùng thì Nai cũng cõng được người kia lên bờ.

Người ấy ngạc nhiên vô cùng khi biết mình thoát nạn nhờ một con Nai, lại là một con Nai quá lạ, quá đẹp.

Quá cảm động, người ấy quỳ và nói:

- Hỡi Nai tốt bụng, tôi không biết làm sao để bày tỏ lên lòng biết ơn của mình. Ngài đẹp lắm, nhưng chính lòng dũng cảm của Ngài mới đẹp hơn cả. Kể từ nay, mạng sống này là của Ngài, tùy Ngài sử dụng.

Nai rưng rưng nước mắt, không ngờ lại có người biết ơn đến thế. Nai nói:

- Ông ơi, lòng biết ơn của ông đã làm cho tôi vô cùng xúc động. Nhưng nói làm chi đến chuyện trả ơn. Ông hãy về nhà nhanh lên, chắc người thân yêu của ông đang nóng lòng chờ đợi.
Người ấy cúi đầu cám ơn Nai một lần nữa rồi quay di.

*

Hoàng hậu chiêm bao thấy một con Nai vàng lạ lùng. Nai có sừng màu trắng vươn cao như pha lê lóng lánh, da Nai óng ánh hơn cả những cái áo gấm đẹp nhất của hoàng hậu. Thức giấc, hoàng hậu liền thỏ thẻ với nhà vua:

- Tâu bệ hạ, thần thiếp nghĩ không còn vật chi quý giá hơn con Nai vàng trong giấc mộng. Nếu vườn thượng uyển này mà có nó… trời ơi, bệ hạ hãy tìm cách bắt Nai cho thiếp đi.

Thế là vua cho truyền khắp nước:

“Trong sử sách có chép truyện về một con Nai vàng mình đầy châu ngọc. Đã có nhiều người thấy nó, nhưng không biết bây giờ nó ở đâu. Nếu ai bắt được, hay chỉ cho người khác bắt, vua sẽ thưởng cho quyền cai trị một làng giàu có và vô số bạc vàng”.

“Quyền cai trị một làng giàu có và vô số bạc vàng” - Người được Nai cứu nghe lời truyền rao của vua. Y bất giác nhìn xuống cái áo đang mặc đã sờn, đôi giày rách mõm, cái mũ trên đầu cũng đã thủng lỗ chỗ.

Mình nghèo quá!

Một tiếng thở dài báo trước cơn giông tố của lòng.

Miệng y lẩm bẩm nhắc lại lời truyền rao: “Nếu ai bắt được, hay chỉ cho người khác bắt, vua sẽ thưởng cho quyền cai trị một làng giàu có và vô số bạc vàng”.

Có thể như thế được không? Sung sướng giàu sang đến thế ư? Trong lòng con người vừa thọ ơn nổ ra một trận chiến gay go giữa tham lam và nhân nghĩa.

Nhân nghĩa nói: “Anh có thể quên được công ơn của Nai hiền sao? Nếu không có Nai thì bây giờ anh có còn sống để toan tính không?”. Tham lam nhỏ to thủ thỉ: “Hãy chỉ chỗ của Nai cho nhà vua, anh sẽ được vinh hoa phú quý, gia đình anh sẽ được no đủ”.

Lòng y như guồng chỉ rối. Y không biết nên nghe theo bên nào.

Cuối cùng, lòng tham đã thắng.

Y vào cung tâu vua biết chỗ ở của Nai hiền.

Vui mừng, vua ra lệnh đi săn Nai ngay buổi chiều ấy. Binh lính vây kín khu rừng. Đích thân nhà vua đi theo gã dẫn đường.

Từng đàn chó dữ ào ạt sủa cắn vang động cả một vùng. Chúng lục lọi từng hóc núi, bụi lùm. Tiếng kèn săn vọng rền rĩ.

Nai biết mình không thể thoát. Cũng vừa lúc ấy, vua và người được Nai cứu xuất hiện.
Y đưa tay chỉ chỗ cho Vua:

- Đó, thưa bệ hạ, con Nai vàng đẹp lạ lùng…

Những tia lóng lánh từ mình Nai tỏa ra khiến nhà vua kinh ngạc. Nắng cuối của buổi chiều chiếu lên mình Nai lộng lẫy lóe sáng muôn màu. Vua mê mẩn nhìn Nai đẹp. Cung tên đã sẵn sàng, bọn lính định bắn, nhưng vua ngăn lại:

- Đừng bắn. Hãy bắt sống cho ta!

Nai tự mình đi đến trước mặt vua và nói lớn:

- Thưa Ngài, tôi không hiểu tại sao Ngài tìm ra chỗ trú của tôi?

Nhà vua sửng sốt vì chưa từng thấy Nai nào lại biết nói tiếng người. Ngay lập tức vua nhận ra mình đang được gặp linh thú. Vua chỉ tay về phía gã dẫn đường:

- Hỡi Nai thần, chính người này đã chỉ cho ta.

Nghe vua gọi “Nai thần”, gã dẫn đường đỏ bừng mặt mũi vì hối hận nhưng không kịp nữa, những vết đỏ trên khuôn mặt gã loang dần thành vết lở loét rất kinh tởm.

- Mi làm sao vậy? - Nhà vua kinh ngạc hỏi.

Gã dẫn đường ôm mặt không dám trả lời.

Nai đáp:

- Thưa Ngài, người này trước kia đã được tôi cứu khỏi chết đuối, nhưng y đã quên lời hứa mà chỉ nơi ở của tôi cho vua. Tham lam đã khiến y trở thành kẻ bội nghĩa vong ân. Chính tham lam là nguồn gốc của sự phản bội này.

Nhà vua hiểu ra, ngài giận dữ giật lấy cung tên trên tay người hầu đang đứng bên cạnh và hét lên dữ dội:

- Kẻ vong ân bội nghĩa kia, ngươi đáng tội chết.

Dây cung căng ra, nhưng Nai đã nhanh chân đi đến trước mặt kẻ dẫn đường, thân hình Nai biến thành bình phong che chở cho kẻ đang run như một cái đuôi thằn lằn. Nai nói với vua:

- Không nên, Ngài ạ! Quả báo bao giờ cũng đến với người gây nhân như hình với bóng. Không cần và cũng không có một người nào thưởng phạt hay định đoạt quả báo cả. Chính gương mặt lở loét kia đã trừng phạt y rồi. Tôi xin Ngài hãy tha cho y. Phần tôi, tôi đang chờ Ngài quyết định.

Vua sinh lòng kính phục Nai. Ngài kêu lên:

- Đối với kẻ hại mình mà Nai đối xử cao cả như thế, đáng là một bài học từ bi cho muôn người soi.

Quay qua kẻ dẫn đường, nhà vua vung tay quát lớn:

- Ta tha cho ngươi. Hãy đi đi, đi cho khuất mắt.

Y lầm lũi bỏ đi, mặt cúi gằm xuống đất. Bóng y đổ dài trên vạt cỏ, lưng y quay về phía mặt trời, y đang bước lần, bước lần vào bóng tối…

Vua nói với Nai:

- Thưa Nai thần, Ngài hoàn toàn tự do. Từ nay, không ai trong nước này dám động đến Ngài nữa. Về phần tôi, cách xử sự độ lượng cao đẹp của Ngài là một tấm gương soi. Tôi sẽ học tập Ngài trong việc cai trị muôn dân.

Thế rồi vua từ giã Nai, kéo quân về cung điện.

Khu rừng trở lại thanh bình như xưa.

Dân chúng vui mừng thấy vua và hoàng hậu trở nên sáng suốt và nhân từ hơn rất nhiều.