Gần đây có một số ý kiến chỉ trích, xuyên tạc sự hình thành của Hội Đồng Hoằng Pháp cũng như việc gầy dựng lại Hội Đồng Phiên Dịch Tam Tạng Viện Tăng Thống GHPGVNTN, làm cho tứ chúng hoang mang, và ngay cả một số ban viên của Hội Đồng Hoằng Pháp cũng phân vân, dù không tin những điều xuyên tạc hoặc cố ý tạo ngộ nhận, cũng không thể trả lời thỏa đáng. Nay xin mạn phép tuần tự trả lời những nghi vấn và ý kiến do nội nhân hoặc ngoại nhân nêu đặt:
1) Có người không chấp nhận ngôi vị Đệ Ngũ Tăng Thống GHPGVNTN của HT Thích Quảng Độ, nên cho rằng: Viện Tăng Thống đã chấm dứt sau khi đức Đệ Tứ Tăng Thống viên tịch. Bây giờ dùng Viện Tăng Thống để gầy dựng lại GHPGVNTN là không chính danh.
- Xin thưa, chư Tổ, chư Thánh tử đạo và các vị Sư Trưởng cận đại đã trải máu xương, trí tuệ và đạo lực để lập nên Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất (GHPGVNTN) từ năm 1964; và Giáo hội ấy, trải qua các biến động thời cuộc và nhân tâm ly tán, vẫn tồn tại với 5 đời Tăng Thống. Ba vị Tăng Thống sau được suy tôn trong hoàn cảnh khó khăn, khắc nghiệt dưới một chế độ quyết triệt tiêu Giáo hội. Nhưng chư vị trưởng lão cầm nắm giềng mối của Giáo hội vẫn kiên trì và khéo léo vượt qua mọi chướng duyên, tương tục truyền trao ấn tín lưỡng viện, từ đời đức Đệ Nhị Tăng Thống trao xuống đức Đệ Tam Tăng Thống (lúc sinh tiền, Ngài giữ chức Xử Lý Thường Vụ Viện Tăng Thống từ năm 1979, được truy tôn Đệ Tam Tăng Thống năm 2000), ấn tín lại được truyền trao đến Đại Lão Hòa thượng Thích Huyền Quang tại tang lễ Đại Lão Hòa thượng Thích Đôn Hậu tại chùa Linh Mụ, Huế, năm 1992; rồi Giáo hội suy tôn ĐLHT Thích Huyền Quang lên ngôi vị Đệ Tứ Tăng Thống năm 2003; tiếp đến là Đại lão Hòa thượng Thích Quảng Độ được tiếp nhận ngôi vị Đệ Ngũ Tăng Thống năm 2008 (theo Chúc thư của đức Đệ Tứ Tăng Thống, nhưng đến năm 2011 mới có lễ suy tôn chính thức). Ngôi vị Đệ Ngũ Tăng Thống của HT Thích Quảng Độ dù có làm lễ suy tôn hay không, thì Ngài vẫn là vị lãnh đạo tối cao của GHPGVNTN, đảm nhận vai trò Xử lý Hội Đồng Lưỡng Viện và nắm giữ ấn tín Viện Tăng Thống ngay khi đức Đệ Tứ Tăng Thống còn sinh tiền. Như vậy, dù có Chúc thư của đức Đệ Tứ Tăng Thống suy cử Đệ Ngũ Tăng Thống hay không, ngôi vị lãnh đạo tối cao, Xử lý Hội Đồng Lưỡng Viện vẫn đặt trên vai HT Thích Quảng Độ; và Viện Tăng Thống GHPGVNTN với ấn tín mà HT Thích Quảng Độ nắm giữ trong tay, vẫn tồn tại. Sau đó, ngày 24.5.2019, HT Thích Quảng Độ ban hành Quyết Định số 14/TT/VTT, trao toàn quyền cho HT. Thích Tuệ Sỹ điều hành mọi Phật sự của GHPGVNTN; và ấn tín của Viện Tăng Thống cũng đã được trao cho HT Thích Tuệ Sỹ trước khi HT Thích Quảng Độ viên tịch. Qua tiến trình truyền trao và tiếp nhận ấn tín Viện Tăng Thống như vậy, GHPGVNTN dù bị cấm chỉ sinh hoạt bởi Nhà nước CSVN, vẫn tồn tại. HT Thích Tuệ Sỹ đã tiếp nhận ấn tín Viện Tăng Thống, cố gắng dựng lại một Giáo hội đã đổ nát, kêu gọi sự đồng tâm hiệp lực của chư Tôn đức Tăng Ni và Cư sĩ hải ngoại để gầy dựng lại Giáo hội. Như vậy không chính danh thì làm thế nào mới chính danh? Từ Viện Tăng Thống, biểu tượng trang nghiêm của Giáo hội, cùng với ấn tín làm tín hiệu cho sự tồn tại của Giáo hội ấy, dựng lại cơ đồ của Giáo hội, những ai từng được trưởng dưỡng từ chiếc nôi của GHPGVNTN phải vui mừng, tán trợ chứ sao lại dè bỉu, chống phá? Không lẽ tự xưng là trung kiên, một dạ tuân thủ hướng đi của Giáo hội mà lại muốn cho Giáo hội bị chấm dứt, không người kế thừa, không ấn tín Viện Tăng Thống để hoạt động hay sao!?
2) Có người cho rằng Viện Tăng Thống đã biến chất tính từ Đệ Ngũ Tăng Thống nên không thích nghi cho công cuộc hoằng pháp của giới lãnh đạo Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất quốc nội và hải ngoại, vì vậy từ Viện Tăng Thống mà thành lập Hội Đồng Hoằng Pháp hay tổ chức nào khác cũng đều không xứng đáng, không thích hợp.
- Xin thưa, cá nhân HT Thích Quảng Độ nếu có làm điều gì sai lầm về hành chánh (qua việc ban hành những giáo chỉ, thông tư, quyết định...) làm xáo trộn và phân rã hàng ngũ Tăng Ni hải ngoại một thời, thì việc làm của Ngài, sẽ chịu sự phê phán của lịch sử; nhưng không thể vì tính cách cá nhân của Ngài mà Viện Tăng Thống bị biến chất. Viện Tăng Thống, biểu tượng trang nghiêm thanh tịnh của GHPGVNTN vẫn luôn là biểu tượng linh thiêng của Phật giáo đồ Việt Nam. Không thể vì bất mãn với một cá nhân nơi Viện Tăng Thống mà phủ nhận luôn cả biểu tượng tinh thần tối cao. Cũng vậy, ấn tín Viện Tăng Thống là tín hiệu biểu trưng sự tồn tại của GHPGVNTN, không phải là sở hữu của HT Thích Quảng Độ, nên cũng không vì tính cách cá nhân HT Thích Quảng Độ mà thay đổi theo. Và HT Thích Quảng Độ trao ấn tín cho HT Thích Tuệ Sỹ là trao cái hồn, cái biểu tượng của Viện Tăng Thống chứ không phải trao tính cách cá nhân của Hòa thượng. Trong một số năm của nhiệm kỳ nào đó, nếu có sự sai lầm của vị Tăng Thống hoặc Viện trưởng VHĐ thì cũng chỉ là sai lầm của cá nhân vị ấy, chứ ấn tín và Viện Tăng Thống - linh hồn của GHPGVNTN - không sai lầm, không biến chất. Viện Tăng Thống vẫn luôn là nơi y cứ của cộng đồng Tăng lữ, của bốn chúng đệ tử để kế thừa và duy trì mạng mạch của GHPGVNTN. Và hãy thử đặt trường hợp HT Thích Quảng Độ không trao ấn tín Viện Tăng Thống cho ai cả, hoặc trao cho một người nào đó bất xứng, hoặc để cho một người bất xứng nào đó (thuộc GHPGVNTN hay một giáo hội, tổ chức nào khác) đoạt lấy để nắm quyền điều hành Giáo hội, khi đó quý vị con cháu GHPGVNTN có vui không? Giờ ấn tín đã giao cho HT Thích Tuệ Sỹ, vị Tăng lỗi lạc, uyên bác, viên ngọc quý của Phật giáo Việt Nam, thì sao lại không mừng mà còn chống báng, chỉ trích?!
3) Có người thắc mắc về tính chính danh của Hội Đồng Hoằng Pháp, cho rằng đây là "tổ chức" nằm ngoài Viện Tăng Thống mà sao dám lấy letterhead GHPGVNTN để sinh hoạt, và có phải "tổ chức" này sẽ không thể bị chế tài và giám sát của 4 GHPGVNTN (Hoa Kỳ, Úc châu, Âu châu, Canada)?
- Xin thưa, ban đầu HT Tuệ Sỹ, trong cương vị là vị "bỉnh pháp tỳ kheo" cầm giữ ấn tín Viện Tăng Thống GHPGVNTN, có thỉnh ý và đề nghị chư vị lãnh đạo 4 GH hải ngoại thành lập Hội Đồng Hoằng Pháp (với sự tán trợ của Viện Tăng Thống); đó là lý do có buổi họp sơ bộ ngày 20.4.2021 với một số chư vị tôn túc lãnh đạo các Giáo hội PGVNTN hải ngoại (HT. Thích Bảo Lạc, HT Thích Tín Nghĩa, HT Thích Tánh Thiệt, HT Thích Như Điển, HT Thích Nguyên Siêu, HT Thích Bổn Đạt...), và sau đó là Thông Bạch về việc thành lập Hội Đồng Hoằng Pháp do HT Tuệ Sỹ ký ngày 10.5.2021 được phổ biến. Trong vòng 1 tuần tiếp theo Thông Bạch của Viện Tăng Thống, có thư gửi HT Tuệ Sỹ của một vài vị lãnh đạo các GHPGVNTN hải ngoại xin rút tên, vì không đồng ý ngôi vị Đệ Ngũ Tăng Thống và danh nghĩa Viện Tăng Thống. Trước hết, chỗ thiếu sót của chư vị lãnh đạo 3 GH (Hoa Kỳ, Úc và Âu châu) là đã không tổ chức họp toàn thể thành viên từ mỗi GH quốc gia/châu lục của mình để lấy ý kiến chung, mà quý Ngài chỉ đơn thân, tự ý tham gia họp với HT Tuệ Sỹ, rồi cũng đơn thân tự ý xin rút tên - hoàn toàn không có một ý kiến nào từ toàn thể thành viên các GH quốc gia/châu lục. Đúng ra ngay từ khi HT Thích Quảng Độ trao ấn tín Viện Tăng Thống cho HT Tuệ Sỹ vào tháng 5.2019, thì 4 GHPGVNTN hải ngoại phải hết sức vui mừng, tán thán, khích lệ HT Tuệ Sỹ đứng ra phục hoạt GHPGVNTN trong một trang sử mới, chu kỳ mới, chứ không phải đợi đến 2 năm sau, vẫn còn phân vân lưỡng lự, dị ứng với ngôi vị Đệ Ngũ Tăng Thống và Viện Tăng Thống, không họp 4 GH để lấy ý kiến chung của toàn thể (hay đa số) thành viên về việc hỗ trợ, thúc đẩy vận chuyển con thuyền GHPGVNTN. Ai trao quyền quyết định cho chư vị lãnh đạo các GH là chấp nhận hay phủ quyết sự tồn tại của Viện Tăng Thống cũng như tính cách chính danh của HT Tuệ Sỹ trong vai trò người nắm giữ ấn tín Viện Tăng Thống? Tại sao quý Ngài không họp toàn thể thành viên 4 GH để xem ý kiến chung như thế nào mà lại tự ý quyết định tham gia rồi tự ý quyết định rút tên? Điều này nên trách HT Tuệ Sỹ hay là nên trách quý Ngài lãnh đạo 4 GH (ngoại trừ GH Canada: toàn thể thành viên đồng lòng yểm trợ HT Tuệ Sỹ)?
Giờ hãy nói đến tính chính danh của Hội Đồng Hoằng Pháp: Hội Đồng này được sự tán trợ của Viện Tăng Thống thông qua HT Tuệ Sỹ, mà HT Tuệ Sỹ chính danh kế thừa ấn tín Viện Tăng Thống thì Hội Đồng Hoằng Pháp cũng chính danh là một bộ phận của GHPGVNTN. Thông Bạch Viện Tăng Thống số 10/VTT/VP, ban hành ngày 10.5.2021, trang 1, có ghi: "Với sứ mạng hoằng dương Chánh pháp, Chư tôn Trưởng lão lãnh đạo GHPGVNTN tại các châu lục, ngày 20/4/2021, cùng hội họp qua mạng trực tuyến viễn liên, với sự tán trợ của Viện Tăng Thống theo di chúc của Đức Đệ Ngũ Tăng Thống, đồng thanh quyết định thiết lập Hội đồng Hoằng pháp GHPGVNTN, y cứ trên hai nguyên tác khế lý và khế cơ." Viện Tăng Thống đã minh danh rõ ràng là Hội Đồng Hoằng Pháp GHPGVNTN thì Hội Đồng này đặt tiêu đề GHPGVNTN lên letterhead có gì sai? Mặt khác, theo Hiến Chương Tu chính năm 1973, Hội Đồng Giáo Phẩm Trung Ương Viện Tăng Thống có thành lập Hội Đồng Giám Luật và Hội Đồng Phiên Dịch Tam Tạng. Nay Viện Tăng Thống và Hội Đồng Trưởng Lão Trung Ương chỉ còn duy nhất HT Tuệ Sỹ (HT Thích Quảng Độ đã giải tán tất cả hai viện từ năm 2019 trước khi trao quyền cho HT Tuệ Sỹ), HT Tuệ Sỹ muốn gầy dựng lại GHPGVNTN thì phải thiết lập từng phần, từng bước: cần tái lập Hội Đồng Lưỡng Viện trước khi dựng lại Viện Hóa Đạo; và trong tình huống đơn thân gánh vác trọng nhiệm phục hoạt Hội Đồng Lưỡng Viện thì tán trợ thành lập Hội Đồng Hoằng Pháp thuộc Viện Tăng Thống (tương đương Hội Đồng Phiên Dịch và Hội Đồng Giám Luật) có gì sai? Hãy hình dung tình hình Tăng Ni VN vào thập niên 1980s khi mới định cư ở Hoa Kỳ, Úc, Canada và các nước Âu châu. Quý vị tự thành lập chùa, tu viện, cũng đã tự động dùng letterhead GHPGVNTN (tại địa cư của mình), ai cấm? Khi quý vị lấy danh nghĩa GHPGVNTN, Thầy-Tổ quý vị ở quê nhà đều vui mừng, hãnh diện là hàng con cháu đã đem GH ra hoạt động ở xứ người, và tin tưởng sự tồn tại của GH tại hải ngoại. Những ai là con cháu của GHPGVNTN thì nên tự đặt mình dưới danh xưng của GHPGVNTN. Những năm qua 4 GHPGVNTN được thành lập tại quốc gia/châu lục thì con cháu GH tự nguyện tham gia, giờ có một bộ phận của GHPGVNTN với sự tán trợ của Viện Tăng Thống thì cũng tham gia, có gì mâu thuẫn, sai trái? Huống chi GHPGVNTN từ Viện Tăng Thống là cái gốc của GH; lại đưa ra những chương trình hoằng pháp thiết thực và quan trọng, quý Ngài phải khích lệ tham gia mới phải, sao lại chống báng, phê bình, dèm xiểm? Còn đòi hỏi là Hội Đồng Hoằng Pháp phải chịu sự chế tài, giám sát của 4 GH thì quý vị lãnh đạo các GH hãy xem lại quy chế của GH quốc gia/châu lục của mình. Nếu trong quy chế có biện pháp chế tài, giám sát thành viên GH thì hãy triệu tập cuộc họp của GH để đưa ra hình thức chế tài như thế nào, giám sát như thế nào đối với một hay nhiều thành viên, và vì lý do gì mà chế tài, giám sát; và dĩ nhiên biện pháp chế tài của GH nào thì áp dụng cho thành viên GH đó, không thể chế tài và giám sát thành viên của GH quốc gia/châu lục khác hoặc thành viên của Hội Đồng Hoằng Pháp GHPGVNTN.
Trên đây chỉ nhắm trả lời những nghi vấn nổi bật trong những ngày tháng qua; còn một số vấn đề nhỏ liên quan Hội Đồng Hoằng Pháp và Hội Đồng Phiên Dịch Tam Tạng xin được trả lời trong một thư khác.
Kính chúc chư tôn Thiền đức và quý Phật-tử phước huệ trang nghiêm, bồ đề tâm kiên cố.